Uit de kluis: Hoe Hendrik van den Bergh over de Veluwe trok
In de rubriek ‘Uit de kluis’ maken medewerkers en inwoners van de gemeente Ede een persoonlijke keuze uit de kluis van het gemeentearchief. In deze aflevering vertelt Tobias de Geest, masterstudent geschiedenis en stagiair bij het gemeentearchief, over een van de oudste kaarten uit het archief.
Het gemeentearchief Ede beschikt over een uitgebreide kaartencollectie. Tijdens mijn studie heb ik al eens onderzoek gedaan naar de Atlas Maior van Joan Blaeu. Sindsdien ben ik gefascineerd door vroegmoderne kaarten en prenten. Thuis, bij mij aan de muur, hangen twee vroegmoderne prenten: één van Zwolle en één van Nijmegen. Vandaar dat ik ook meteen aansloeg op de volgende kaart. Een van de oudste kaarten binnen ons archief is namelijk een kaart van Claes Jansz. Visscher uit 1624. Deze kaart heeft de titel Vastelavonts Tocht(jpg, 7 MB). Op deze kaart is de inval van de Veluwe door het Spaanse leger, onder leiding van graaf Hendrik van den Bergh, afgebeeld en uitgelegd.
Claes Jansz. Visscher was een Amsterdamse cartograaf en drukker wiens winkel, genaamd “In de Visscher”, aan de Kalverstraat gevestigd was. Hij gebruikte internationaal ook wel de naam Nicolao Ioannis Piscatore, een gelatiniseerde versie van zijn eigen naam. Op veel van zijn kaarten maakte hij ook een verwijzing naar zijn achternaam en het beroep van zijn grootvader. Visgerei en vissers zijn op veel van zijn kaarten te zien.
Deze kaart kwam uit ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog. Tijdens de oorlog vonden talrijke veldslagen plaats. Nieuws over deze gevechten werd onder andere via kaarten verspreid. Claes Jansz. Visscher was een protestant die actief voor de Nederlandse opstand tegen de Spaanse troon was. In de tekst bij de kaart staat dat Hendrik van den Bergh van plan was om Vastenavond (carnaval) te vieren in Ede. Maar volgens de legende hoorden ze in de verte een trompetter het Wilhelmus spelen. Hierdoor werd er gedacht dat er een groot leger in aantocht was, terwijl er in werkelijkheid allen een jager op zijn trompet speelde. Daardoor sloeg men op de vlucht. In alle haast en chaos heeft de vijand 16 of 26 huizen in Ede afgebrand. Op de kaart is dit te zien doordat er een rookpluim boven Ede is ingetekend. Uiteindelijk trok Hendrik van den Bergh zich terug.
De kaart (K158(Verwijst naar een externe website)) is in de studiezaal van het gemeentearchief te raadplegen.
(Mei 2025)